Chełmża Urząd Miasta

Edmund Beszczyński

Edmund Beszczyński (1900–1942) – działacz niepodległościowy i społeczny, zasłużony członek organizacji patriotycznych, weteran wojenny, więzień obozu koncentracyjnego w Mauthausen.

Urodził się 30 listopada 1900 r. w Trzebczu Szlacheckim niedaleko Chełmży. Był synem Franciszka i Anny z domu Majewskiej. Przed 1905 r. państwo Beszczyńscy wraz z małym Edmundem przeprowadzili się do Chełmży. Edmund Beszczyński był wychowywany w duchu patriotycznym. Jego rodzice wpajali mu miłość i szacunek do miasta i ojczyzny oraz potrzebę walki o polskość.

W 1907 r. został uczniem Katolickiej Szkoły dla Chłopców w Chełmży. Ukończył ją w 1914 r.

Okres I wojny światowej dla Edmunda Beszczyńskiego i jego rodziny to narastająca  tęsknota za wolną Polską, a co za tym idzie – oczekiwanie na rozpoczęcie walki o wolną Chełmżę.

Jako osiemnastoletni młodzieniec był czynnym członkiem Straży Ludowej w Chełmży (od 20 grudnia do 27 grudnia 1919 r.), członkiem Organizacji Wojskowej Pomorze w Chełmży (od 27 grudnia do 26 marca 1920 r.), komendantem Straży Ludowej na powiat toruński i zakonspirowanym organizatorem Tajnej Organizacji Wojskowej Pomorze. 28 stycznia 1919 r. brał udział w walkach z wojskiem Gerharda Rossbacha podczas tak zwanego powstania chełmżyńskiego. Był członkiem oddziału sierżanta Filarskiego. Przynależność Edmunda Beszczyńskiego do konspiracyjnej organizacji wyzwolenia Pomorza potwierdził również ks. Józef Wrycza, który określił oddziały Rossbacha mianem bandy, przed najazdem której powstańcy w 1919 r. bronili Chełmży.

W związku z szykanami ze strony niemieckiej oraz w obawie przed aresztowaniem został zmuszony do ucieczki z Chełmży. Po drodze niedaleko Mlewca uciekającego wraz z kilkoma innymi powstańcami (m.in. Józefem Krzywdzińskim, Stanisławem Brutkiewiczem i Mieczysławem Sawickim) Edmunda wyśledził patrol niemiecki, który otworzył do nich ogień z karabinów. Edmund Beszczyński, szukając bezpiecznego przejścia przez Drwęcę, dotarł w pobliże Młyńca, gdzie przepłynął rzekę i dostał się na polską stronę. 26 marca 1919 r. przekroczył kordon graniczny i wstąpił do Wojska Polskiego. Następnie z kolegami dotarł do Włocławka, gdzie 2 kwietnia wstąpił do 7 Kompanii 31 Pułku Strzelców Kaniowskich we Włocławku. Ten dzień stał się dla Edmunda Beszczyńskiego początkiem jego kilkuletniej walki o wolną Polskę, o ukształtowanie wschodniej granicy.

We Włocławku został przydzielony do I Baonu Łódzkiego Etapowego 4 Kompanii i wysłany na front wołyński, utworzony podczas wojny polsko-ukraińskiej (1918–1919) w okolicach miasta Kowel. We wrześniu 1919 r. Edmund Beszczyński wraz ze swoim 31 Pułkiem Strzelców Kaniowskich został skierowany na front pod Wilno, a następnie na linię demarkacyjną z Litwą. W końcu czerwca 1920 r. pułk przerzucono do Mińska Mazowieckiego. 18 sierpnia 1920 r. wziął on udział w pościgu za cofającymi się oddziałami Armii Czerwonej spod Radzymina w kierunku Wyszkowa. Przerzucony dalej do Zamościa bronił się w nim od 29 do 31 sierpnia 1920 r., oblężony przez oddziały I Armii Konnej Siemiona Budionnego. Walki zakończyły się we wrześniu 1920 r. bojem pod Sokalem. Edmund Beszczyński w czasie pobytu na froncie brał udział w bitwach pod Inowidowiczą, Garbatówką, Wereszyną, Cycowem i Dorohuskiem.

Jesienią 1920 r. trafił do Sprzymierzonej Armii Ochotniczej działającej na Białorusi. Od 5 do 10 listopada tego roku brał udział w zdobyciu Mozyrza na Polesiu, gdzie generał Stanisław Bułak-Bałachowicz obwieścił niepodległość Białorusi i powołał rząd Republiki Białoruskiej. Niestety, niepodległość Białorusi trwała tylko dwa tygodnie i zakończyła się wraz ze zwycięską ofensywą bolszewików. Pod koniec listopada 1920 r. armia Bałachowicza przeszła na stronę polską, a jej część  – internowana – trafiła  do Tucholi. 26 listopada 1920 r. wraz z całą armią Edmund Beszczyński w stopniu starszego szeregowca powrócił do Polski. Dzień później trafił do Augustowa z Baonem Etapowym, który został rozmieszczony na zapleczu wojsk prowadzących działania wojenne na terenach dzisiejszej Litwy. Edmundowi Beszczyńskiemu przydzielono wiele ważnych funkcji wojskowych i cywilnych, zwłaszcza w dziedzinie bezpieczeństwa i organizacji życia jednostek wojskowych i ludności cywilnej.

Edmund Beszczyński po powrocie do cywila włączył się aktywnie w życie miasta i organizacji kombatanckich. Należał do Związku Byłych Uczestników Powstań Narodowych Grupy Chełmża. Związek przyczynił się do powstania na Kuchni w 1931 r. pomnika poświęconego bohaterskiej śmierci Janka Szczypiorskiego. Beszczyński był głównym inicjatorem poświęcania sztandaru Związku Weteranów Powstań Narodowych RP zrzeszającego powstańców z lat 1831, 1848, 1863 i 1918. Należał także do organizacji Strzelec w Chełmży oraz do Związku Podoficerów Rezerwy Rzeczypospolitej Polskiej.

Brał czynny udział w szkoleniach i marszach bojowych. Jeden z takich marszów, zorganizowany pomiędzy Kowalewem Pomorskim a Toruniem, odbył się w maju 1928 r. Drużyna koła z Chełmży przybyła na metę jako trzecia. Była to okazja do wręczenia Edmundowi Beszczyńskiemu Brązowego Żetonu w uznaniu jego dużego wysiłku i poświęcenia dla dobra Związku Podoficerów Rezerwy.

Podczas okupacji hitlerowskiej należał do organizacji podziemnej założonej przez pracowników cukrowni. Zdawał sobie sprawę, że Niemcy znają jego działalność niepodległościową i kombatancką. Spodziewał się aresztowania. W piwnicy, do której wejście znajdowało się w pokoju jego mieszkania i w której trzymał węgiel, schował mundur, sztandar i szablę. Jego odznaczenia i dyplomy Stanisława Beszczyńska ukryła w ogródku przy ul. Tumskiej 20.

Za działalność konspiracyjną i patriotyczną Edmund Beszczyński został aresztowany 10 maja 1941 r. Edmund Beszczyński zmarł w obozie koncentracyjnym w Mauthausen 11 lipca 1942 r.

Ku czci Edmunda Beszczyńskiego i w uznaniu jego zasług na pomniku poświęconym ofiarom hitleryzmu, znajdującym się przy ul. Chełmińskiej w Chełmży, zamontowano tablicę pamiątkową.

Opracowanie: Powiatowa i Miejska Biblioteka Publiczna im. Juliana Prejsa w Chełmży.