Urząd Miasta Chełmża
ul. Hallera 2, 87-140 Chełmża
tel. +48 56 675-22-91
fax +48 56 675-21-22
e-mail: um@chelmza.pl
Chełmża Urząd Miasta
-
-
Wyszukiwarka
Wyszukiwarka
- Ułatwienia dostępu
-
Wyszukiwarka
Menu
Menu
Nawigacja
Treść
Stanisław Lewandowski
Stanisław Lewandowski (1920–1989) – działacz społeczny i sportowy, żeglarz, trener żeglarstwa, operator filmowy i korespondent wojenny.
Urodził się 10 kwietnia 1920 r. w Chełmży i już jako dziewięcioletni chłopiec rozpoczął przygodę z żeglarstwem, która trwała do końca jego życia. Pasję żeglowania rozwijał m.in. pod okiem Antoniego Depczyńskiego w IV Pomorskiej Drużynie Żeglarskiej ZHP w Chełmży. Uczęszczał do gimnazjum w Toruniu, marząc o kontynuowaniu nauki w Szkole Morskiej w Gdyni. Po ukończeniu szkoły pracował jako laborant fotograficzny w jednym z toruńskich zakładów. W 1937 r. został instruktorem żeglarstwa, a rok później wypłynął w rejs na „Zawiszy Czarnym” wraz z gen. Mariuszem Zaruskim. Zdobył wówczas stopień sternika morskiego.
W 1944 r. wraz z 30 chełmżanami został wywieziony przez hitlerowców do Francji, do departamentu Epinal, 50 km od Nancy. Dzięki znajomości języka francuskiego udało mu się nawiązać kontakt z partyzantami Francuskich Sił Wewnętrznych (FFI) i wraz z Zygmuntem Zduńskim uciekł z niemieckiej niewoli 1 września 1944 r. Niemcy zaocznie wydali na nich wyrok śmierci i rozpoczęli poszukiwania. Obaj uciekinierzy ukrywali się kilka miesięcy w gospodarstwie prowadzonym przez Francuza belgijskiego pochodzenia Alfonsa Thiry w wiosce Lamenil.
Po oswobodzeniu wsi przez Kanadyjczyków Stanisław Lewandowski podzielił los wielu Polaków, których przewieziono do obozów zbiorczych w Marsylii, a potem do San Babilio, gdzie stacjonował 2 Korpus Polski, wchodzący w skład 8 Armii Brytyjskiej dowodzonej przez marszałka Harolda Alexandra. Dzięki umiejętnościom fotograficznym powołano go na asystenta operatora inż. Stanisława Lipińskiego w Referacie Filmowym Oddziału Kultury i Prasy 2 Korpusu Polskiego. Otrzymał kamerę i rozpoczął samodzielne filmowanie życia żołnierskiego do kronik alianckich. Szybko okazało się, że Stanisław Lewandowski także w tej dziedzinie ma wyjątkowe zdolności, więc skierowano go na praktyki do słynnej rzymskiej szkoły filmowej Cinecitta.
Od grudnia 1944 r. do końca wojny był także korespondentem wojennym i operatorem. Udało mu się sfilmować m.in. walki o Bolonię i jej zdobycie. Podczas wojny pracował także z Tadeuszem Bortnowskim. Jak wspominał Stanisław Lewandowski na łamach „Gazety Toruńskiej”: „Nie była to praca łatwa ani bezpieczna. Podchodziliśmy tak blisko, jak tylko było możliwe. Często wchodziliśmy do czołgów, aby być jak najbliżej walki. Ryzykowaliśmy życie, ale wtedy o tym się nie myślało”.
Stanisław Lewandowski jako filmowiec poznał wielu sławnych ludzi, zwłaszcza podczas pobytu we Włoszech, który trwał aż do września 1946 r. Był jednym z pierwszych, któremu Melchior Wańkowicz, także korespondent wojenny, pokazał rękopis Bitwy o Monte Cassino. Chełmżanin poznał Wańkowicza w kwaterze prasowej, która znajdowała się w byłej rezydencji Benito Mussoliniego w Predappio. Praca operatora pozwoliła mu na poznanie wielu tak sławnych aktorów, jak: Anna Magnani, Alida Valli oraz komik Giuseppe Porelli. Nakręcił także dla Instituto Luce Nova reportaż z wyścigu kolarskiego Giro d’Italia, a wspólnie z Tadeuszem Bortnowskim pracował jako operator przy produkcji polsko-włoskiej pt. Wielka droga, którego reżyserami byli Vittorio de Sica i Michał Waszyński. Pracował także przy tworzeniu filmu dokumentalnego opowiadającego o Monte Cassino już w czasie, kiedy powstawał cmentarz poległych tam bohaterów. Brał udział w regatach żeglarskich Włochy – Rimini o Puchar Adriatyku w maju 1945 r. oraz w regatach Armii Alianckich na trasie Anglia – Tamiza w czerwcu 1946 r.
W 1947 r. przebywał w Anglii, gdzie pracował w centrum szkolenia polskich pilotów w Blackpool. W czerwcu tego samego roku powrócił do kraju i do rodzinnej Chełmży. Po krótkim czasie wyjechał z miasta i podjął pracę jako operator kronik filmowych w PP „Film Polski”. Do kwietnia 1948 r. pracował w Łodzi, po czym zerwał z filmem i wrócił do Chełmży. Pracował w Urzędzie Skarbowym w Toruniu oraz chełmżyńskim „Igalu” i w Pomorskich Zakładach Papy. Jednocześnie skończył kurs trenerski Wyższej Szkoły Wychowania Fizycznego we Wrocławiu, po czym zaczął pracę szkoleniową w Chełmży.
Działał aktywnie w Polskim Związku Żeglarskim jako trener kadry narodowej młodzieży oraz członek Zarządu Okręgu PZŻ. W uznaniu wyjątkowego zaangażowania i wysokiej kultury osobistej oraz ze względu na szacunek, jaki zdobył przez lata ciężkiej pracy, koledzy z innych federacji żeglarskich zwracali się do niego „Mister Lewandowski”. Jego najbliżsi współpracownicy nadali mu z kolei przydomek „Słoń”. Jego aktywne życie przerwała nagła śmierć 28 sierpnia 1989 r. Niedługo potem koledzy z klubu, głównie nieżyjący już prezes „Włókniarza” Stanisław Zielaskowski, zapoczątkowali regaty memoriałowe ku czci Stanisława Lewandowskiego, odbywające się nieprzerwalnie od 1991 r. Stanisław Lewandowski za swoją pracę w dziedzinie sportu żeglarskiego otrzymał wiele wyróżnień i odznaczeń, m.in.: odznakę „Za Zasługi dla Województwa Toruńskiego”, Złoty Krzyż Zasługi oraz złote odznaki „Zasłużonego Działacza Kultury Fizycznej” i „Zasłużonego Działacza Żeglarstwa Polskiego”. Już w roku 1979 został wpisany do Honorowej Księgi Zasłużonych dla Miasta Chełmży, a po 1989 r. ponownie przyznano mu tytuł „Zasłużonego dla Miasta Chełmży”.
Opracowanie: Powiatowa i Miejska Biblioteka Publiczna im. Juliana Prejsa w Chełmży.