Chełmża Urząd Miasta

Konkatedra

Świątynia ta należy do najokazalszych i najciekawszych zabytków Pomorza, wybudowana głównie w stylu gotyckim. Barokowe zakończenie wieży wzniósł w 1699 r. Magistrat Miasta Torunia. Na przestrzeni wieków świątynia odwiedzana była przez wielu polskich królów: Władysława Jagiełłę, Kazimierza Jagielończyka, Zygmunta Augusta, Zygmunta III Wazę wraz z synem Władysławem oraz przez Jana Sobieskiego ( który podarował świątyni, zdobyty podczas odsieczy wiedeńskiej i zachowany po dziś dzień, przerobiony na kapę czaprak Kara Mustafy ). Do najważniejszych zabytków konkatedry należą : gotyckie siedziska dla celebransa i asysty; ceglana faktura prezbiterium, przykryta gwiaździstymi sklepieniami z żebrem przewodnim i żebrami wpisanymi; granitowa kropielnica; fragmenty płyty nagrobnej pochowanego w konkatedrze w 1311 r. wielkiego mistrza Zygfryda von Feuchtwangen, który przeniósł stolicę Zakonu Krzyżackiego do Malborka; barokowy ołtarz główny Giovanniego Gisleniego z około 1650 r.; ołtarz Św. Krzyża Giovanniego Cocchiego z 1744 r.; późnorenesansowa ambona z 1604 r.; drewniany ołtarz w stylu barokowym ufundowanym przez bp. Andrzeja Leszczyńskiego; malowany na płótnie obraz "Pokłon trzech króli" z przełomu XVII i XVIII wieku pędzla Luca Giordano.

Ponadto w Konkatedrze znajdują się wizerunki świętych, którzy wywodzili się z Chełmży:

• Ołtarz barokowy Bł. Juty z około 1739 r. Błogosławiona Juta pochodziła z okolic Chełmży. Jej sanktuarium znajduje się w Bielczynach (ok. 3 km od Chełmży). Wsławiła się niesieniem pomocy dla chorych, biednych i opuszczonych, co przy wielkiej wierze i cudach, na które było wielu świadków przydało jej opinię świętej. W efekcie tego została beatyfikowana.
• Epitafium oraz obraz błogosławionego księdza Stefana Wincenta Frelichowskiego. Błogosławiony ks. S.W. Frelichowski urodził się i mieszkał do 1931 r. w Chełmży przy ul. Chełmińskiej 5 . Zmarł w opinii świętości w 1945 r. w obozie koncentracyjnym w Dachau, gdzie niósł heroiczną pomoc potrzebującym i chorym. Ogłoszony błogosławionym 7 czerwca 1999 r. przez papieża Jana Pawła II podczas uroczystości w Toruniu.

Widok konkatedry św. Trójcy od strony jeziora.

Wnętrze konkatedry św. Trójcy (XIII wiek).

Kościół filialny pod wezwaniem św. Mikołaja z 1248 r.

Kościół filialny pod wezwaniem św. Mikołaja z 1248 r. Kościół jest orientowany tzn. posiada prezbiterium zwrócone ku wschodowi. Wybudowany jest z cegły i kamieni polnych. Kościelna wieża posiada dach czterospadowy z osadzoną na szczycie latarnią, zwieńczoną iglicą. Wnętrze kościoła ma układ pseudobazyliki. Z zabytkowego wyposażenia na uwagę zasługują : manierystyczny ołtarz główny, ufundowany przez ówczesnego burmistrza Żuławy; średniowieczna granitowa kropielnica; zawieszone na wieży trzy stalowe dzwony z 1918 r. i 1919 r.; wmurowane w ścianach płyty nagrobne z 1696 i 1718 roku.

Znaleziska archeologiczne

   Jedną z ostatnich sensacji historycznych Chełmży było odkrycie tajemniczego podziemia w pobliżu katedry Świętej Trójcy, które może są częścią tunelu łączącego różne ważne obiekty w mieście oraz odkrycie nad jeziorem w Grodnie (gmina Chełmża), w czasie prac wykopaliskowych osiedla obronnego z epoki brązu, datowanego na przełom 8 i 7 stulecia przed Chrystusem, a więc rówieśnika słynnego Biskupina. Wiele cennych materiałów dotyczących funkcji wczesnośredniowiecznych zespołów osadniczych takich jak Chełmża przyniosły prowadzone kilka lat temu na obszarze grodziska oraz przyległej osady nad Jeziorem Archidiakonka w naszym mieście.
   Dzięki wysiłkowi badawczemu archeologów penetrujących to grodzisko udało się odsłonić drewniane elementy konstrukcyjne wału obronnego, natomiast na obszarze dawnej osady przygrodowej zlokalizowano cztery wziemne domostwa (półziemianki), jeden wziemny obiekt gospodarczy w kształcie wydłużonego owalu, dwa paleniska oraz liczne zabytki świadczące, że miejscowa ludność poza rolnictwem i hodowlą zwierząt zajmowała się rogowiarstwem (wykonywaniem różnych wyrobów z poroża i kości zwierzęcych), wytwarzaniem przedmiotów z żelaza, kamienia i gliny a także tkactwem i rybołówstwem.
   Dziś przyjmując, że ludność słowiańska zamieszkująca wspomnianą osadę nad Jeziorem Archidiakonka, stanowiąca ogniwo dawnego szlaku lądowego łączącego Kujawy z Pomezanią a także pozostałe wczesnośredniowieczne osady grodowe należały zapewne do plemiennej grupy kujawskiej, która na tereny dzisiejszego powiatu toruńskiego przybyła już w VII-VIII WIEKU. Na terenie gminy Chełmża zachowało się kilka zespołów pałacowo-parkowych. W Nawrze znajduje się pałac, którego właścicielem był w XIX w. Józef Kruszyński, pełniący w czasie powstania listopadowego funkcje urzędnicze w rządzie powstańczym. Podobne zespoły pałacowe zachowały się także w Pluskowęsach, Brąchnówku oraz w Kończewicach. Dużą atrakcja turystyczną są także ruiny kościoła z XII/XIV w Zajączkowie, rozebranego w 1868 r.; kościół gotycki pod wezwaniem św. Katarzyny w Grzywnie z ok. 1300 r.; kościół pod wezwaniem NMP w Kiełbasinie z XIV w.; a także legendarne miejsce z kapliczką w Bielczynach, gdzie w 1260 r. zmarła pustelnica bł. Juta.

Chełmżyńskie cmentarze

Cmentarz katolicki z pierwszej połowy XIX w. Znajdują się tam dwie kaplice: neoklasycystyczna rodziny Kalksteinów z Pluskowęs, z około 1860 roku. W latach 70. Zastała zaadaptowana na mauzoleum. Na ścianach znajdują się tablice memoriałowe poświęcone m.in. ks. Wincentemu Frelichowskiemu, bohaterskiemu kapłanowi-męczennikowi oraz Józefowi Gierszewskiemu - komendantowi Tajnej Organizacji Wojskowej "Gryf"; neobarokowa kaplica rodowa z 1879 roku rodziny Zawiszów Czarnych z Warszewic (Zawiszówka), w krypcie spoczywa m.in. Alfred Zawisza - oficer i uczestnik powstania listopadowego. Prócz tego znajdują się jeszcze na terenie miasta dwa nieczynne cmentarze: ewangelicki z pierwszej połowy XIX w. oraz żydowski z 1792 r., zniszczony podczas II wojny światowej.