Chełmża Urząd Miasta

Stanisław Zagrodzki

     Stanisław Makary Zagrodzki (1906 – 1980), dyrektor Cukrowni „Chełmża”, profesor Politechniki Łódzkiej, wynalazca - urodził się 21.03.1906 r. w Żydówku pod Włocławkiem Od 1913 r. uczęszczał do szkoły podstawowej w Miechowie. Szkołę średnią ukończył w 1923 r., ucząc się w znanym warszawskim gimnazjum Wojciecha Górskiego. W tym samym roku podjął studia na Wydziale Chemicznym Politechniki Warszawskiej. Naukę na warszawskiej uczelni zakończył w 1928 r. i został zatrudniony na stanowisku chemika w chełmżyńskiej cukrowni, wówczas największym zakładzie tego typu w Europie.

     Stanisław Zagrodzki podejmując pracę w Cukrowni „Chełmża”, znał zakład i pracowników, ponieważ dwa lata wcześniej odbył swą pierwszą praktykę zawodową właśnie w tym zakładzie. Pracę w chełmżyńskiej cukrowni przerwało mu powołanie do służby wojskowej, którą odbył we Włodzimierzu Wołyńskim i zakończył ją w stopniu podporucznika.

     W 1929 r. na Krajowym Zjeździe Polskiego Towarzystwa Chemicznego wygłosił swój pierwszy komunikat naukowy. W 1930 r. objął stanowisko wicedyrektora do spraw technicznych w Cukrowni „Chełmża”. W czasie pracy w chełmżyńskiej cukrowni w okresie międzywojennym był inicjatorem wielu innowacji w dziedzinie technologii produkcji, chemii cukru oraz maszynoznawstwa i gospodarki energetycznej. W tym okresie zakład w Chełmży stał się jednym z najnowocześniejszych w kraju.

     Stanisław Zagrodzki działał również w wielu organizacjach o charakterze patriotycznym. Jednym z nich było Koło Związku Rezerwistów przy cukrowni w Chełmży, które zrzeszało w 1939 r. stu pięćdziesięciu dwóch,  członków będących pracownikami fabryki, a także trzydziestu sześciu tak zwanych „orląt”. W tym też roku jako szef koła rezerwistów odebrał z rąk podpułkownika Jana Mazurkiewicza nowy sztandar związku. Podniosłą uroczystość oraz defiladę, którą odebrał generał Mikołaj Bołtuć, zorganizowano na placu wewnątrz fabryki tuż bod krzyżem mieszącym się do dziś nad głównym wejściem na halę produkcyjną.

     W 1939 r. został powołany do wojska i brał udział w wojnie obronnej. W związku z wcześniejszą działalnością patriotyczną był poszukiwany przez Niemców, ale udało mu się skutecznie ukrywać. W czasie okupacji prowadził w Warszawie małe przedsiębiorstwo chemiczne, biorąc także udział w tajnym nauczaniu i przygotowaniach przemysłu spożywczego na czasy powojenne.

     W styczniu 1945 r. został pełnomocnikiem Komitetu Ekonomicznego Rady Ministrów do spraw przejmowania zakładów przemysłowych i uruchamiania zdewastowanych wojną fabryk. Zorganizował w Toruniu Okręgowe Zrzeszenie Cukrowni, stając na jego czele, jednocześnie powołano go na stanowisko dyrektora cukrowni w Chełmży.

     Stanisław Zagrodzki wykorzystując swoje pionierskie działania oraz zdolności racjonalizatorskie, rozpoczął powiększanie chełmżyńskiego zakładu. Począwszy od 1945 r., kiedy to sporządził protokół i spisał straty, jakie wyrządził zarząd niemiecki i radziecki w cukrowni, aż do roku 1954 nastąpił dynamiczny rozwój fabryki. To za jego zasługą Cukrownia „Chełmża” zmienia się w najnowocześniejszy zakład i jedyny proekologiczny kombinat cukrowniczy w Polsce. W trudnych warunkach powojennych (rok 1947) zaprojektował i nadzorował budowę Wytwórni Alkoholu Bezwodnego z melasu oraz Rafinerii Soli Potasowych z wywaru melasowego. Zaprojektował także wykorzystywanie pofermentacyjnego dwutlenku węgla w Wytwórni Suchego Lodu. Zakład zajmował się także produkcją odpadkowych drożdży paszowych. Dodatkowo w latach, kiedy kombinat cukrowniczy był pod zarządem Stanisława Zagrodzkiego, podjęto decyzję o budowie Robotniczego Domu Kultury, kinoteatru, przedszkola zakładowego oraz pływalni krytej, którą jako ostatnią z wszystkich inwestycji oddano do użytku w roku 1954. Lata 1945 – 1950, które Stanisław Zagrodzki spędził w Chełmży jako dyrektor cukrowni, były pełne naukowej pracy oraz przepełnione pionierskimi doświadczeniami prowadzonymi w laboratorium kombinatu. Badania naukowe prowadzone w Chełmży były często unowocześnieniami mającymi wpływ na przemysł cukrowniczy, spożywczy w całej Polsce oraz poza jej granicami.

     W 1948 r. Stanisław Zagrodzki uzyskał stopień doktora nauk technicznych na Politechnice Łódzkiej.

     Informacja o śmierci profesora Zagrodzkiego dotarła do pracowników chełmżyńskiej cukrowni 20 września. Wówczas to w zakładzie trwał strajk załogi. Na posiedzeniu Komitetu Strajkowego Cukrowni „Chełmża” tę smutną wiadomość zakomunikował Włodzimierz Lau, po czym odczytał krótki życiorys dyr. Stanisława Zagrodzkiego. Strajkująca załoga uczciła pamięć zmarłego minutą ciszy. 

     Podczas hucznych obchodów 100-lecia Cukrowni „Chełmża” w dniu 27 sierpnia 1982 r. kombinat otrzymał imię prof. Stanisława Zagrodzkiego. W 2002 r. jedną z chełmżyńskich ulic nazwano od nazwiska prof. S. Zagrodzkiego. 21 marca 2006 r. na Wydziale Biotechnologii i Nauk o Żywności Politechniki Łódzkiej odbyło się uroczyste posiedzenie Rady Wydziału poświęcone 100-leciu urodzin prof. Stanisława Zagrodzkiego.

opracowanie: Powiatowa i Miejska Biblioteka Publiczna im. Juliana Prejsa w Chełmży

• autor: Wioleta Derkowska